Kurumsal Kültür ve Anlam Arayışı
Schein’in Modeline Kavramsal Bir Bakış
Edgar H. Schein’in Katkıları ve Kurumsal Kültürün Temelleri
Organizasyon kültürü alanında önde gelen sosyal bilimcilerden biri olan MIT profesörü Edgar H. Schein, iş yerinde anlam arayışı ve kültürel uyum konularında çığır açıcı kavramlar sunar. Freud’un kişilik modeline benzer bir yaklaşımla, Schein organizasyon kültürünü farklı katmanlarda inceler ve her katmanın örgütsel anlam ve değer sistemini nasıl etkilediğini açıklar. Schein’in kurumsal kültür modeline göre, bir kurumun yüzeydeki yapısına bakarak edinilen bilgiler, kültürün yalnızca görünen kısmını temsil eder. Schein, bu yüzeysel anlayışı aşmak ve kültürü derinlemesine kavrayabilmek için kurumun bilinçaltındaki temel varsayımlara odaklanmayı önerir. Bu yaklaşım, çalışanların organizasyon içindeki rollerinde anlam bulmaları için önemli bir kavramsal çerçeve sunar.
Kurumsal Kültürün Katmanları: Artifaktlar, Üstlenilen Değerler ve Temel Varsayımlar
Schein'in modeline göre, kurumsal kültür üç temel katmandan oluşur: artifaktlar, üstlenilen değerler ve temel varsayımlar. Bu katmanlar birbirine bağlı olsa da farklı düzeylerde etki gösterir.
1. Artifaktlar: Kültürün Görünen Yüzü
Artifaktlar, kurum üyelerinin gözle görülür, somut ifadelerini kapsar. Kurumun fiziki yapısı, semboller, hikâyeler, ritüeller ve davranış biçimleri bu katmanda yer alır. Örneğin, şirketin özel bir giyim tarzı, toplantı kültürü veya özel günlerde yapılan kutlamalar, kurumsal kültürün yüzeydeki göstergeleridir. Bu ifadeler, organizasyonun değerlerinin ve normlarının bir yansımasıdır ancak bu yansımalar kültürün derin anlamını tam olarak vermez. Çalışanların bu yüzeysel göstergeleri tanıması, onların örgütsel uyum sağlama sürecinde önemli bir ilk adımdır.
2. Üstlenilen Değerler: İlan Edilen İlkeler ve Davranış Normları
Buzdağının bir alt katmanında üstlenilen değerler yer alır. Üstlenilen değerler, stratejik hedefler, prensipler, davranış kalıpları ve idealize edilen organizasyonel normları içerir. Bu katmanda, kurumun “olması gereken” değerler ve inançlar yer alır. Freud’un “superego” kavramına benzer bir biçimde, bu değerler kurumun idealini temsil eder. Birçok organizasyon, bu katmandaki değerleri açık bir şekilde ilan eder: misyon ve vizyon bildirgeleri, organizasyonun çalışanlarına aşılamak istediği temel değerleri ve idealleri yansıtır. Ancak, kriz anlarında veya baskı altında, bu değerler ile pratikler arasında çatışmalar ortaya çıkabilir. Schein’e göre, üstlenilen değerlere bakarak bir kurumsal kültürü tam olarak anlamak mümkün değildir; zira bu değerler yüzeyde ifade edilen ilkeler olsa da, kurumun bilinçaltında yatan derin varsayımlara ulaşmak için yeterli değildir.
3. Temel Varsayımlar: Kültürün Bilinçaltı Katmanı
Kurumsal kültürün en derin katmanı olan temel varsayımlar, organizasyon üyelerinin büyük oranda bilinçaltında benimseyip, sorgulamadıkları inançlardan oluşur. Freud’un bilinçaltı kavramıyla benzerlik taşıyan bu düzeyde, bireyler kültürün temel yapı taşlarını sorgulamaksızın kabullenir. Kurumsal kültürün temel varsayımları, bireylerin davranışlarını şekillendirir, karar alma süreçlerine yön verir ve kurum içindeki uyumu sağlar. Bu varsayımlar, çoğu zaman kurucunun kişisel değerleri veya başarı hikayeleri gibi kurumsal hafızada yer eden öykülerle nesilden nesile aktarılır. Bu nedenle, çalışanlar, bazı davranış kalıplarını ya da karar süreçlerini sorgulamaksızın doğru kabul eder, fakat bu anlayışın kaynağını bilmeyebilir.
Anlam Arayışında Temel Varsayımlar ve Örgütsel Uyum
Kurumsal kültürün temel varsayımlarına inildikçe, çalışanların iş yerinde anlam bulma süreçleri daha net hale gelir. Bireyler, bilinçaltında yerleşmiş varsayımlarla uyumlu çalıştıklarında kendilerini daha motive ve kurumla daha bağlı hissederler. Eğer çalışan, sadece kurumsal kültürün yüzeydeki artifaktları ya da üstlenilen değerleriyle değil, temel varsayımlarıyla da uyum sağlıyorsa, iş yerinde anlam bulması daha olasıdır. Çalışanların kurum kültürünün bu derin katmanlarına erişebilmesi ve kendilerini bu kültürle özdeşleştirebilmesi, onların işlerinde tatmin ve anlam bulma düzeylerini artırır.
Sonuç: İş Yerinde Anlam Bulmanın Önemi Schein’in kurumsal kültür modeli, organizasyonların yalnızca yüzeyde görünen değerler ve davranışlardan ibaret olmadığını, daha derin ve karmaşık bir yapının var olduğunu ortaya koyar. Bu modelden hareketle, çalışanların kurum içinde anlam bulma arayışlarında yüzeydeki değerlerden çok, organizasyonun temel varsayımlarıyla nasıl bir bağ kurdukları önemlidir. Çalışanların, kurum kültürünün derinliklerine inip temel varsayımları keşfetmeleri ve bunları kendi değer sistemleriyle örtüştürmeleri, işlerinde anlam ve tatmin bulmalarını sağlayabilir.
Kaynakça:
Schein, E.H. (1992), Organizational culture and leadership, San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
Görgülü M.T (2020), Kurumsal Yönetim Üzerine Düşünceler, İstanbul, Legal Yayıncılık
